با DRM یا بی DRM
مدت‌هاست که ذهنم درگیر تفکرات و توضیحات متناقضی در مورد DRM و کپی‌رایت شده. من خودم بین این دو دنیا گیر کردم. پس امیدوارم با خوندن این پست، این حس براتون به وجود نیاد که دارم از زاویه دید یه کارشناس مسائل و مصائب اجتماعی و حقوقی نظر میدم. گفتم بین این دو دنیام چون از طرفی برنامه‌نویس (توسعه دهنده یا هر چی که دوست دارید) و طرفدار نرم‌افزار آزاد و متن‌باز (open source) هستم و از طرفی یه آهنگساز.
بیایم اول مسئله رو یه کم از دیدگاه تولید کننده یه محصول دیجیتال، موسیقی، فیلم، بازی یا نرم‌افزار نگاه کنیم. گاهی یه محصول فقط برای یادگیری، تمرین یا fun (واقعا تفریح واژه جالبی برای اینجا نبود) تولید میشه. در واقع منی که اون رو ساختم نمی‌خوام ازش کسب درآمد کنم و به اختیار خودم اون رو آزادانه و رایگان در اختیار دیگران میذارم. اما این موضوع همیشه پیش نمیاد. در بسیاری از موارد من از این راه برای گذران زندگی یا پرداخت هزینه‌های تولید و نگهداری، کسب درآمد می‌کنم و این کاملا منطقی به نظر می‌رسه. من دارم محصولی رو تولید می‌کنم که فیزیکی نیست ولی براش وقت و هزینه و خیلی چیزای دیگه رفته تا دیگران ازش استفاده کنن یا لحظه‌های خوبی رو باهاش بسازن. ولی نه به صورت رایگان، من اگه نتونم این درآمد رو داشته باشم، طبیعتا دیگه نمی‌تونم این محصول رو تولید کنم. این که من بخوام از این محصول یا سرویس درآمد داشته باشم منطقی به نظر میاد نه؟ همون طور که توقع نداریم کسی یه کیف رو به ما رایگان بده و ما بابت خریدش پول میدیم. یا مثال نزدیک‌تر، ما توقع نداریم که به ما رایگان غذا بدن. غذا هم نیاز گرسنگی ما رو برطرف می‌کنه استفاده میشه و تموم میشه و دیگه وجود فیزیکی نخواهد داشت.
حالا از دید مصرف‌کنندگانی که مخالف DRM و کپی‌رایت هستن. من با خیلی از کسانی که این مدل نگرش رو نسبت به این موضوع دارن صحبت کردم و کمی هم تحقیق کردم. به طور کلی دلایل مختلفی برای این مخالفت‌ها هست. وقتی من یه محصول فیزیکی رو می‌خرم، مالکیتش به من منتقل میشه و من هر کاری بخوام می‌تونم باهاش بکنم. در بسیاری از موارد حتی می‌تونم دوباره بفروشمش. اما در مورد محصول دیجیتالی و نرم‌افزاری این امکان وجود نداره و در بسیاری از موارد من با محدودیت‌های زیادی مواجه میشم که گاهی غیر منطقی به نظر می‌رسه. مثلا من نمی‌تونم یه کتابو از آمازون بخرم، اونو دانلود کنم و با هر دستگاه و نرم‌افزاری که می‌خوام بخونمش. من باید حتما با خود نرم‌افزار کیندل اون کتابو بخونم یا این که DRM رو بشکونم و ادامه ماجرا که غیر قانونیه. حالا قضیه جدی‌ترم میشه اگه تصور کنیم که مثلا من ۱۰۰ تا فیلم و کتاب از گوگل خریدم و حالا به هر دلیلی گوگل تصمیم می‌گیره که دیگه به من سرویس نده یا مثلا فرض کنید تصمیم بگیره اپ‌های تماشای فیلم و خوندن کتابش رو از رده خارج کنه و دیگه چنین سرویسی وجود نداشته باشه. خب می‌بینیم که من همه اونا رو از دست میدم چون مطمئنا اونجا بهم نمی‌گن که خب حالا بیا فایلاشو دانلود کن واسه خودت. پس اینجا منی که مصرف‌کننده و کاربر هستم ضرر می‌کنم. در واقع اینجا قوانین حمایت از مصرف کننده با قوانین مربوط به Copyright و DRM به تضاد می‌خورن. من وارد تمام دلایل و نقطه نظرهای دو طرف این داستان دیگه نمیشم که حرف زیاده! فقط خواستم موضوع از هر دو زاویه دیده بشه.
حالا راه حل چیه؟ آیا اگه DRM و Copyright حذف بشه مشکل حل میشه؟ نه این کاملا به ضرر تولید کننده، هنرمند، فیلم‌ساز، گرافیست، نقاش وغیره‌اس، و دیگه سنگ روی سنگ بند نمیشه و عادلانه نیست. وضعیت موجود با تمام بدی‌هاش خیلی عادلانه‌تر به نظر میاد. موضوع چالش برانگیز بعدی اینه که آیا اگه محصول دیجیتال به صورت غیرقانونی لو رفت یا کرک شد دیگه نباید حقی برای شکایت تولیدکننده درنظر گرفت؟ به نظر منصفانه نمیاد ولی باید شکایت به شکل و مقصد درستی انجام بشه. بیایم یه نگاه به اتفاق اخیر در مورد Nintendo بندازیم. چند روز پیش حکم پرونده شکایت Nintendo از Yuzu صادر میشه و در اون Yuzu محکوم شناخته شده و باید علاوه بر توقف انتشار Emulator نینتندو بیش از ۲ میلیون دلار هم به نینتندو خسارت پرداخت کنه. Yuzu یه Emulator متن‌باز برای کنسول نینتندو سوییچه که میشه باهاش بازی‌های سوییچ رو روی کامپیوتر و گوشی اجرا کرد. تا اینجاش موضوع چندان برای نینتندو مهم نیست با وجود این که این کار هم برای یه محصول در حال تولید و فروش غیرقانونیه. چیزی که خرابش می‌کنه و به بحث ما مربوط میشه اینه که با این Emulator میشه بازی‌های کرک شده سوییچ رو هم بازی کرد که در حالت عادی رو خود کنسول امکانش نیست و نیازه یه دستکاری‌هایی روی کنسول اتفاق بیافته. نینتندو از جایی شروع می‌کنه به فشار آوردن که یکی از پرفروش‌ترین و همین‌طور پرهزینه‌ترین بازی‌هاش (The Legend of Zelda: Tears of the Kingdom) قبل از انتشار رسمی کرک شده و یک میلیون نفر اون رو با این Emulator بازی کردن و این یه خسارت خیلی بزرگ برای نینتندو به حساب میاد. در نظر بگیرید قیمت این بازی ۷۰ دلاره. موضوع شکایت یه کم عجیبه چون سازنده یه Emulator متن‌باز نمی‌تونه مسئولیت این که چه چیزی با محصولش بازی میشه رو به عهده بگیره! همین‌طور خیلی از مردم هم به نینتندو حمله می‌کنن که اصا چرا شکایت کرده. در واقع انگار توقع اینه که نینتندو اگه ضرر کنه و حق سازندگان بازی خورده بشه اوکیه چون یه کمپانی بزرگه و کلی پول داره. این نقطه، نقطه خطرناکیه. برخی هم یه نظر فلسفی دارن که کرک کردن یا انتشار غیرقانونی محصول دیجیتال دزدی حساب نمیشه چون دزدی به چیزی میگن که اگه کسی ازت چیزی رو بدزده تو دیگه نباید اونو داشته باشیش ولی داریش! پس این دزدی نیست! اووووکی! شما واژه بهتری سراغ داری که مفهوم ناشایست بودن این موضوع رو برسونه خوشحال میشم بدونم. چون مطمئنا اگه خودت تولیدکننده اون محصول بودی دیگه این حس و نظر رو نمی‌تونستی داشته باشی.
متاسفانه خیلی از مردم سرتاسر دنیا هم که کلا مخالف پول دادن به یه محصول دیجیتالی هستن. یعنی شما اگه یه کوسن بری برای خونت بخری ۱۰ دلار اوکیی باهاش ولی حاضر نیستی همون پول رو به یه محصول دیجیتالی که می‌خوای مدت‌ها باهاش سرگرم باشی بپردازی و ترجیح میدی بدون پرداخت حق تولیدکنندش از اون استفاده کنی. خب مسئله اینجاس که اگه فکر می‌کنی محصول ارزش اون پول رو نداره به راحتی می‌تونی ازش استفاده نکنی نه این که چون من نمی‌خوام پولشو بدم پس برم بدزدمش! همین‌طور چرا وقتی یه کمپانی یا فرد دیگه که ما فکر می‌کنیم پولداره خسارت می‌بینه ما اونا رو محق نمی‌دونیم تا قانونی ازشون حمایت کنه ولی اگه یه نفر که ضعیف‌تره یه خسارت و ضرری به یه کمپانی بزنه از نظر ما اوکیه؟ به نظر من اینا دیگه خیلی ریشه اجتماعی، روانشناسی و فرهنگی داره که از سواد من خارجه.
در آخر بگم شاید نرم‌افزار آزاد و متن‌باز تونسته کمی اوضاع رو تو این زمینه با فراهم کردن گزینه‌های جایگزین مناسب عادلانه کنه. به این صورت که اگه من نیاز به یه نرم‌افزاری دارم اول به گزینه‌های متن‌باز و رایگان نگاه می‌کنم و اگه چیز مناسبی پیدا نکردم بعدش میرم یه نرم‌افزار تجاری رو می‌خرم. ولی دزدیدن تو گزینه‌هام نباید باشه، مگر این که تو کشوری مثل ایران باشم که حتی با فرض داشتن توان خرید، باز هم اون کمپانی مثل نتفلیکس و آمازون و غیره به شکل ناعادلانه‌ای به من سرویس نده. در این صورت موضوع برای من یه کم شخصی و اعتراضی میشه. ولی متاسفانه این رویکرد در مورد سایر محصولات دیجیتال که خاصیت ابزاری ندارند مثل محصولات هنری امکان‌پذیر نیست. شما می‌خوای یه فیلم خاص رو ببینی نه جایگزینشو. شاید نیاز داریم تا ترکیب بهتری از قوانین حمایت از مصرف‌کننده و تولیدکننده تدوین بشه، تکنولوژی‌ها و فرمت‌ها و راهکارهای متفاوتی ایجاد بشن تا بتونن از حقوق هر دو سو محافظت کنن و نهایتا فرهنگ‌سازی که پررنگ‌ترین نقش رو تو تمام مسائل ایفا می‌کنه.